فلج خواب یا بختک چیست؟

فلج خواب یا بختک چیست؟

فلج خواب یا بختک یکی از اختلالات خواب است و به معنی احساس هوشیاری اما ناتوانی در حرکت می باشد. هنگام خواب یا بیدار شدن، مغز سیگنال هایی را برای شل شدن ماهیچه های بازوها و پاها ارسال می کند و باعث می شود که فرد در طول خواب حرکت سریع چشم (REM) ثابت بماند. فلج خواب زمانی اتفاق می افتد که فرد در بین مراحل بیداری و خواب، برای چند ثانیه تا چند دقیقه قدرت صحبت یا حرکت را از دست می دهد.

در طول یک دوره فلج خواب، فرد از محیط اطراف خود آگاه است اما قادر به حرکت کردن یا حرف زدن نیست. برخی افراد ممکن است احساس فشار یا احساس خفگی داشته باشند یا دچار توهم شده و چیزهایی را ببینند و بشنوند که وجود ندارد که همین باعث ترسناک شدن ماجرا می شود. این اختلال ممکن است با سایر اختلالات خواب مانند نارکولپسی یا حمله خواب مرتبط باشد. از اینرو، توصیه می شود که در صورت بروز مکرر فلج خواب، به پزشک رفته و مورد ارزیابی قرار گیرید.

انواع فلج خواب (بختک)

متخصصان معمولا فلج خواب یا بختک را به دو دسته تقسیم می کنند.

• فلج خواب منفرد: این وضعیت، برای تشخیص اساسی نارکولپسی که موجب ناتوانی در خوابیدن یا بیدار شدن می شود، ارتباطی ندارد.
• فلج خواب مکرر: شامل چند دوره فلج خواب در طی خواب است که می تواند با نارکولپسی مرتبط باشد.

فلج خواب چه زمانی رخ می دهد؟

فلج خواب یا بختک در خواب بسته به زمان بروز آن، در یکی از حالات زیر اتفاق می افتد:

فلج خواب پیش از خواب

این نوع فلج خواب در هنگام به خواب رفتن ایجاد شده و به آن فلج خواب هیپناگوژیک (توهم پیش از خواب) می گویند. در حالت عادی، همانطور که فرد به خواب می رود، بدن به آرامی شل شده و میزان هوشیاری فرد کاهش پیدا می کند، درنتیجه، متوجه تغییرات نمی شود. اگر فرد، در هنگام به خواب رفتن، هوشیار شود، ممکن است که توانیی حرکت یا صحبت کردن را از دست بدهد.

فلج خواب پس از خواب

این نوع در هنگام بیدار شدن اتفاق افتاده و به آن فلج خواب هیپنوپومپیک (توهم پس از خواب) می گویند. در طول خواب، بدن به طور پیوسته چرخش مراحل خواب REM (حرکت سریع چشم) و NREM (حرکت غیر سریع چشم) را تجربه می کند که در حالت عادی، حدود 90 دقیقه طول می کشد. در ابتدا خواب NREM اتفاق افتاده و تا 75 درصد از خواب فرد را شامل می شود. درطول این مرحله از خواب، بدن شل شده و خود را باازیابی می کند و در پایان وارد مرحله REM می شود. درطول خواب (رم)، چشم ها در زیر پلک به سرعت حرکت کرده و رویاها شروع می شوند اما باقی بدن ساکن بوده و عضلات به اصطلاح خاموش هستند. 

زمانی که فرد قبل از تمام شدن خواب REM فرد هوشیار شود، ممکن است توانایی حرکت یا صحبت کردن را از دست بدهد. در این حالت، فرد درحال خواب دیدن است اما از طرف دیگر، هوشیاری نیز دارد و همین باعث می شود که فرد بین دو نوع از سطح آگاهی گرفتار شود. سطح اول، آگاهی از دنیای واقعی اطراف و سطح دوم، آگاهی درمورد خواب است که این باعث می شود که گاهی فرد همزمان با  کابوس دیدن، سطحی از هوشیاری واقعی را تجربه کند. به همین دلیل، فرد دچار استرس و اضطراب شده و چون توانایی حرکت و بیدار شدن کامل را ندارد، احساس خفگش کرده و زمانی که از خواب بیدار می شود، تا چند دقیقه درگیر این حس بد می شود.

دلایل فلج خواب (بختک)

معمولا از هر 10 نفر، چهار نفر فلج خواب را تجربه کرده اند. این وضعیت اغلب برای اولین بار در سال های نوجوانی مشاهده می شود، اما مردان و زنان در هر سنی می توانند آن را احساس کنند.

تاکنون علت دقیق فج خواب یا بختک مشخص نشده است. اما، محققان با انجام پژوهش هایی، متوجه شده اند که چه چیزهایی می تواند خطر فلج خواب را افزایش دهد. براساس این پژوهش ها، عوامل زیر می توانند در شروع فلج خواب نقش داشته باشند:

• سابقه خانوادگی: احتمالا، افرادی که والدین آنها دچار فلج خواب مدوام می شوند، بیشتر در معرض بروز آن در خود هستند.
• اختلالات خواب: اختلالات مربوط به خواب به خصوص آپنه انسدادی خواب (OSA)، بی خوابی مزمن، اختلالات ریتم شبانه روزی و گرفتگی عضلات پا در شب، همبستگی زیادی با فلج خواب منفرد دارند.
• نارکولپسی: این اختلال می تواند در عملکرد انتقال دهنده های عصبی در مغز را با مشکل مواجه کرده و عوارضی مانند فلج خواب را ایجاد کند.
• اختلالات روانی: بروز فلج خواب یا بختک در افرادی که به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلالات اضطرابی، از جمله اختلال هراس، شرایط روانی مانند استرس یا اختلال دوقطبی مبتلا هستند، بیشتر است.
• به پشت خوابیدن
• قطع مصرف الکل یا داروهای ضدافسردگی: برخی از داروها می توانند در توقف فلج خواب نقش مهمی داشته باشند اما، درصورتیکه معصرف آنها قطع شود، احتمال بازگشت REM و بروز فلج خواب وجود دارد. از اینرو، تمامی داروها را با تجویز پزشک مصرف کرده و برای قطع آن حتما به روش پزشک پیش بروید.
• استفاده از برخی داروها، (مانند داروهای  ADHD (بیش فعالی و کم توجهی)
• الگوهای دیدن رویا در خواب: مطالعات نشان داده است، افرادی که توانایی تخیل و خیال پردازی دارند، احتمال بیشتری در بروز فلج خواب دارند.

علائم فلج خواب یا بختک

برخی از علام فلج خواب عبارت است از:

• احساس فلجی در اندام ها
• ناتوانی در صحبت کردن
• حس خفگی
• توهمات
• ترس
• وحشت
• درماندگی
• سفتی دور گلو
• خواب آلودگی در طول روز که ممکن است نشانه ای از نارکولپسی باشد.

نحوه تشخیص فلج خواب (بختک)

اگر هنگام خواب یا بیدار شدن، برای چند ثانیه یا چند دقیقه قادر به حرکت یا صحبت کردن نیستید، احتمالاً فلج خواب را تجربه کرده اید. این مشکل اغلب نیازی به درمان ندارد اما چونکه ممکن است این علائم ناشی از اختلالات دیگری باشد، داروبین توصیه می کند که در صورت داشتن هریک از نگرانی های زیر، به پزشک متخصص مراجعه کنید.

• در مورد علائم خود احساس اضطراب می کنید
• علائم شما در طول روز شما را خیلی خسته می کند
• علائمتان باعث می شود که نتوانید در طول شب بخوابید

با مراجعه به پزشک، ایشان شروع به بررسی و ارزیابی علائم شما می کند و موارد زیر را درنظر می گیرد:

• تعداد دفعات بروز علائم
• زمان شروع علائم
• میزان خواب در شب براساس ساعت
• احساس خستگی و خواب آلودگی در طول روز
• سابقه پزشکی ازجمله داروهای مصرفی
• مصرف سیگار
• سابقه اختلالات سلامت روان مانند اضطراب، استرس پس از سانحه یا افسردگی
• سابقه خانوادگی

پزشک ممکن است با مشاهده علائم، شما را به یک متخصص خواب ارجاع دهد. متخصص خواب با انجام برخی تست ها، مطمئن می شود که به اختلالات خواب دیگری مبتلا نیستید.

• مطالعه خواب شبانه (پلی سومنوگرام): در این تست تنفس، ضربان قلب و فعالیت مغز شما در هنگام خواب کنترل می شود و این امکان را فراهم می کند تا یک دوره فلج خواب را مشاهده کرده یا اختلالات دیگری مانند آپنه خواب را تشخیص دهد.
• تست تأخیر خواب چندگانه (MSLT): این تست سرعت به خواب رفتن شما و نوع خوابی که در طول چرت زدن تجربه می کنید را اندازه گیری کرده و در کشف مسائلی مانند نارکولپسی (خواب‌آلودگی غیرمعمول در طول روز)، که شایع‌ترین علت فلج خواب است، کمک می‌کند.

درمان فلج خواب (بختک)

هیچ درمان قطعی که بتواند فلج خواب را متوقف کند، وجود ندارد. با این حال، اکثر افرادی که این حالت را تجربه کرده اند، می گویند که در هنگام بروز این اتفاق، تمرکز خود را روی حرکت دادن اعضای کوچک بدن مانند انگشت ها گذاشته و سعی می کنیم که به طور کامل بیدار شویم. علاوه بر این، روانپزشکان می توانند با ارائه راه حل هایی، خطر بروز اپیزودهای بعدی فلج خواب را کاهش دهند. همچنین، با پرهیز از مصرف الکل و جلوگیری از بی خوابی، می توان به تثبیت خواب کمک کرد.

در کنار موارد گفته شده، با توجه به اینکه فلج خواب با سایر مشکلات خواب ارتباط دارد، با رعایت بهداشت خواب، می توان از بروز آن در مراحل بعدی خواب جلوگیری کرد.

تکنیک های خانگی در بهداشت خواب

با رعایت تکنیک های بهداشت خواب می توان کیفیت خواب را بهتر و استراحت شبانه را پایدارتر کرد.

• یک برنامه روتین قبل از خواب داشته باشید: برنامه یکسانی را برای خوابیدن و بیدار شدن ازجمله آخر هفته ها داشته باشید.
• فضای خواب خود را بهینه کنید: تخت خود را با بهترین تشک و بالش تجهیز کنید. همچنین، اتاقتان را طوری طراحی کنید که نفوذ نور و صدا در آن کم باشد.
• از مصرف مواد جلوگیری کنید: مصرف الکل و کافئین را به خصوص در شب کنار بگذارید.
• استفاده از لوزم منجر به حواس پرتی را حذف کنید: حداقل یک ساعت قبل از خواب، از وسایل الکترونیکی از جمله گوشی های هوشمند استفاده نکنید.
• ساعت خواب را کامل کنید: مطمئن شوید که شش تا هشت ساعت خواب کامل در شب را دارید.
• حالت های خواب خود را تغییر دهید: اگر به پشت می خوابید، موقعیت های جدید خواب را امتحان کنید.
• استفاده از داروهای ضد افسردگی در صورت تجویز: این داروها درصورتیکه با تجویز پزشک مصرف شوند، می توانند چرخه خواب را تنظیم کنند.
• درمان اختلالات روانی به خصوص استرس که ممکن است به فلج خواب منجر شود.
• درمان هرگونه اختلال خواب دیگر، مانند نارکولپسی یا گرفتگی عضلات پا

نتیجه گیری

بنابراین، باتوجه به موارد گفته شده، نیازی به ترس از شیاطین یا موجودات ماوراء طبیعی در هنگام فلج خواب نیست. چراکه این اتفاق یک وضعیت علمی است که می تواند هر شخصی را در هر سنی درگیر کند. اگر گاهی دچار فلج خواب یا بختک می شوید، با انجام اقداماتی در خانه، می توانید آن را کنترل کنید. اما اگر این اتفاق مانع از خوابیدن راحت شما شده است و به صورت مکرر ایجاد می شود، حتما به پزشک مراجعه کنید و از ایشان کمک بخواهید. زیرا، بروز مکرر فلج خواب می تواند ناشی از سایر اختلالات خواب باشد که می توانید اطلاعات مربوط به هرکدام را در درمان گیت خواب در داروبین به دست آورید.