افسردگی در کودکان چگونه است؟

آنچه در این مطلب می خوانیم:

• علائم افسردگی در کودکان
• علائم هشداردهنده افسردگی در کودکان
• میزان شیوع افسردگی در کودکان
• علت افسردگی در کودکان
• پیشگیری از افسردگی در کودکان
• تشخیص افسردگی در کودکان
• روش های درمان افسردگی در کودکان
• درمان کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی

احساسات روزمره ای که کودکان در طول رشد خود تجربه می کنند، با افسردگی تفاوت دارد. کودکان و نوجوانان در طول رشد خود، با تغییرات روانی و احساسی مختلفی مواجه می شوند و ممکن است گاهی بسیار غمگین یا بسیار شاد به نظر برسند که این تغییرات در دوران کودکی، تا رسیدن به بلوغ طبیعی بوده و نمی توان آن را افسردگی تلقی کرد. بنابراین، غمگین به نظر رسیدن کودک، صرفا به معنی افسردگی نیست، اما زمانی که کودک مکررا غمگین شده و این حس موجب مختل شدن فعالیت‌های عادی اجتماعی، علائق، تکالیف مدرسه و زندگی خانوادگی او شود، می توان به افسردگی کودکان شک کرد. افسردگی کودکان در اکثر مواقع قابل درمان می باشد.

علائم افسردگی در کودکان

نشانه های افسردگی در کودکان متفاوت است. این بیماری در اکثر مواقع تشخیص داده نمی شود، زیرا، علائم افسردگی کودکان با تغییرات روانی و عاطفی عادی که کودکان در طول رشد خود تجربه می کنند، شباهت زیادی داشته و اغلب اشتباه گرفته می شوند و اقدامی برای درمان آن انجام نمی دهند.

در تحقیقات اولیه ای که روی افسردگی در کودکان انجام شد، بیشترین تمرکز بر "افسردگی نقاب دار" بود که در آن، حالات افسردگی کودک با رفتارهای عصبی و خشن ظاهر می شود. در این نوع افسردگی، کودکانی که در سنین پایین قرار دارند، علائمی شبیه به افسردگی بزرگسالان از خود بروز داده و دچار غم یا خلق و خوی پایین می شوند. به طورکلی، غمگینی، ناامیدی و تغییرات خلق و خو، اولین علائم افسردگی هستند که شدت آنها در بیماران مختلف، متفاوت است.

سایر علائم و نشانه‌های افسردگی در کودکان عبارتند از:

• بی‌حوصلگی یا عصبانیت
• احساس غم و ناامیدی مکرر
• کناره‌گیری اجتماعی
• حساسیت بیشتر به طرد شدن
• افزایش یا کاهش اشتها
• تغییر در الگوی خواب (بی‌خوابی یا زیاد خوابیدن)
• طغیان‌های صوتی یا گریه کردن
• مشکل در تمرکز
• کم انرژی بودن و خستگی
• دردهای جسمی (مثل درد معده یا سردرد) که به درمان پاسخ نمی‌دهند
• مشکل در رخدادها و فعالیت‌ها در منزل، با دوستان، در مدرسه، در حین فعالیت‌های فوق برنامه، سایر عادت‌ها و علائق
• احساس بی‌ارزشی یا گناه
• اختلال در تفکر یا تمرکز
• افکار مربوط به مرگ یا خودکشی

البته، همه کودکان دارای نشانه های فوق نیستند و بسته به زمان‌ و موقعیت‌های مختلف، علائم متفاوتی را از خود نشان می دهند. برخی کودکان در شرایط مشخص، رفتارهای منطقی از خود نشان داده و برخی دیگر که دچار افسردگی بارز هستند، تغییرات قابل توجهی در ویژگی های ظاهری یا رفتارهای اجتماعی ازجمله: عدم علاقه به مدرسه و ضعف در عملکرد تحصیلی نشان می دهند. کودکان دارای افسردگی بارز، به خصوص اگر بالای 12 سال سن داشته باشند، ممکن است به استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی روی بیاورند.

اقدام به خودکشی ازجمله علائم مهمی است که در نوجوانان 12 سال به بالا بیشتر بروز پیدا می کند. البته این علامت در کودکان کمتر از 12 سال به بالا نیز ممکن است اتفاق بیوفتد اما، بسیار نادر و کم است. کودکان مبتلا به افسردگی، ممکن است با یک ناراحتی یا عصبانیت، به طور ناگهانی، اقدام به خودکشی کنند. خودکشی در میان دختران شیوع بالاتری دارد اما، تعداد خودکشی های موفق در میان پسران مبتلا به افسردگی بیشتر است. علائم افسردگی در کودکانی که سابقه خشونت خانگی، سوء مصرف الکل یا سوء استفاده جسمی یا جنسی دارند، بیشتر بوده و در معرض خطر بیشتری برای خودکشی هستند.

علائم هشداردهنده افسردگی در کودکان

والدین باید به شدت درباره نشانه‌های در معرض خودکشی بودن فرزندشان هوشیار باشند. علائم هشداردهنده رفتارهای خودکشی در کودکان عبارتند از:

• علائم افسردگی زیاد (تغییر در غذاخوردن، خوابیدن، فعالیت ها)
• انزوای اجتماعی شامل فاصله گیری از خانواده
• صحبت درباره خودکشی، ناامیدی، درماندگی
• افزایش رفتارهای نامطلوب (جنسی یا رفتاری)
• افزایش رفتارهای پرخطر
• تصادفات مکرر
• سوءمصرف مواد
• تمرکز بر موارد ناسالم و منفی
• صحبت درباره مرگ و مردن
• گریه کردن زیاد یا کاهش بیان احساسات
• واگذاری اموال

اگر به افسرده بودن کودک یا نوجوانتان مشکوک هستید، برای گوش کردن به نگرانی‌های او وقت بگذارید. حتی اگر از نظر شما مشکل موردنظر کودک نگران‌کننده به نظر نمی‌رسد، در نظر داشته باشید که ممکن است برای کودکتان بسیار نگران‌کننده باشد. حتی اگر فرزندتان تمایلی برای گفتگو ندارد، تلاش کنید که راه‌های ارتباطی را گشوده نگه دارید. از گفتن اینکه "چکار باید بکند" بپرهیزید، به جای این کار صمیمانه گوش فرا دهید تا از مسائلی که باعث مشکل می‌شوند اطلاع پیدا کنید. در صورتی‌که احساس می‌کنید تحت فشار قرار گرفته‌اید و از درک فرزندتان عاجز هستید یا در نگرانی به سر می‌برید، کمک حرفه‌ای دریافت کنید و با مشاور صحبت کنید.

میزان شیوع افسردگی در کودکان

افسردگی در کودکان به طور قابل توجهی در پسران کمتر از 10 سال،  شایع است اما، در دختران تا سن 16 سالگی شیوع بیشتری دارد. یکی از تفاوت های مهم اختلال دوقطبی و افسردگی در کوکان این است که، اختلال دوقطبی در میان نوجوانان بیشتر از کودکان شایع است اما، افسردگی بیشتر در کودکان بروز پیدا می کند.  همچنین، این مشکل ممکن است با اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD) ، وسواس فکری جبری (OCD) یا اختلال رفتار (CD) همراه شده یا زیر سایه این اختلالات پنهان شده و قابل تشخیص نباشند.

علت افسردگی در کودکان

دلایل افسردگی کودکان، شباهت زیادی به افسردگی بزرگسالان دارد. این مشکل در نتیجه ترکیبی از مسائل مربوط به سلامت جسمی، اتقاقات زندگی، سابقه خانوادگی، محیط، آسیب‌پذیری ژنتیکی و اختلالات بیوشیمیایی ایجاد می شود. از دید کلی، افسردگی مشکلی است که به دلایل مختلفی ایجاد می شود. برخلاف تصور برخی افراد، این مشکل گذرا نبوده و یک بیماری آسان نیست که بتوان آن را بدون درمان مناسب رها کرد.

پیشگیری از افسردگی در کودکان

گاهی وراثت یا شرایطی که کودک در آن زندگی می کند، می تواند عاملی برای ابتلا به افسردگی باشد. احتمال ابتلا به افسردگی در کودکانی که سابقه افسردگی در خانواده دارند، بیشتر بوده و معمولا، کودکانی که والدین آنها مبتلا به افسردگی هستند، اولین نشانه های افسردگی را زودتر از دیگران تجربه می کنند.

همچنین، کودکانی که در خانواده های آشفته یا درگیر زندگی می کنند یا کودکانی که تجربه سوء مصرف مواد مخدر یا الکل دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی هستند. بنابراین، با ایجاد محیط زندگی مناسب، می توان قدم درستی در پیشگیری از افسردگی کودکان برداشت.

تشخیص افسردگی در کودکان

اگر کودک شما حداقل دو هفته دارای علائم افسردگی بود، با یک پزشک ملاقات کنید تا مطمئن شوید که مشکلات جسمی باعث این علائم نیست. سپس کودکتان را به یک متخصص سلامت روان کودکان نشان دهید، شاید متخصص اطفال بخواهد که با کودک شما به تنهایی صحبت کند و علت افسردگی او را جویا شود.

متخصصان اطفال برای ارزیابی سلامت روان کودک، در ابتدا گفتگویی با والدین یا مراقبان اصلی کودک انجام داده و سپس به تنهایی با کودک صحبت می کند و هرگونه آزمایش روانشناختی موردنیاز را انجام می دهد. گاهی پزشکان برای مشخص کردن تکرار علائم افسردگی در سایر فعالیت‌ها و داشتن معیاری برای تغییرات رفتارهای قبلی، با معلمین، دوستان و هم‌کلاسی‌های کودک نیز صحبت کرده و اطلاعاتی را از آنها دریافت می کنند.

به طورکلی، هیچ آزمایش پزشکی یا روانشناختی خاصی که بتوان به وسیله آن به طور دقیق ابتلا به افسردگی را تشخیص داد، وجود ندارد. اما، اطلاعات شخصی و ابزارهایی مانند پرسشنامه که به کودک و والدین داده می شود، می توانند در تشخیص افسردگی کودکان، موثر باشند. گاهی در جلسات روان‌درمانی و با استفاده از پرسش‌نامه، می توان نگرانی ها و بیماری های دیگری که در افسردگی نقش دارند را تشخیص داد. به عنوان مثال، افسردگی در کوکان ممکن است نقش زیادی در ابتلای کودک به ADHD و اختلال رفتاری و OCD داشته باشد که در جلسات روان درمانی می توان آن را تشخیص داد.

روش های درمان افسردگی در کودکان

درمان افسردگی در کودکان نیز مانند افسردگی بزرگسالان، شامل روان‌درمانی (مشاوره) و مصرف دارو می باشد. در ابتدا، پزشک، با انجام جلسات روان‌درمانی معالجه را آغاز کرده و سپس، درصورتیکه پیشرفتی در روند افسردگی کودک مشاهده نکرد، اقدام به تجویز داروهای ضدافسردگی می کند.

تحقیقات مختلفی که روی درمان افسردگی کودکان انجام شده، نشان داده است که مصرف داروهای ضدافسردگی در کنار روان درمانی، موثرترین راه برای درمان افسردگی است. همچنین، مشخص شده است که داروی ضد افسردگی فلوکستین، که به طور رسمی توسط FDA تائید شده است، برای درمان کودکان 8 تا 18 ساله مبتلا به افسردگی مناسب می باشد. البته، توجه داشته باشید که این دارو، فقط درصورت تجویز پزشک قابل مصرف است، زیرا، ممکن است پزشک تشخیص دهد که داروی دیگری برای درمان شما مناسب تر است. از این رو، چه این دارو، و چه داروهای دیگر را، بدون تجویز و معاینه پزشک مصرف نکنید.

نکته: اکثر داروهای درمان افسردگی کودکان، منجر به افزایش افکار خودکشی می شوند که این نکته به صورت هشدار، در برگه راهنمای مصرف دارو ذکر می شود. به همین دلیل، کودکان باید در شروع مصرف دارو و نحوه ادامه آن، تحت نظر یک متخصص بوده و ایشان باید درمورد خطرات و مزایای مصرف داروها برای کودک شما، توضیحاتی را ارائه دهند.

درمان کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی

پزشکان غالبا کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی را با استفاده از ترکیبی از روان‌درمانی و داروهای ضد افسردگی و تثبیت کننده خُلق و خو مورد معالجه قرار می دهند. از آنجایی که، داروهای ضدافسردگی ممکن است موجب افزایش حملات جنون‌آمیز یا رفتارهای بیش فعالانه در کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی شوند، باید با احتیاط مصرف شده و مدیریت مصرف آنها نیز باید بخشی از برنامه مراقبت از کودک باشد که شامل درمان و قرارهای معمول مراقبت های اولیه می‌شود. همچنین، همانطور که گفته شد، مصرف داروهای ضدافسردگی ممکن است منجر به افزایش خطر افکار و اقدام خودکشی در کودکان و نوجوانان مبتلا به افسردگی یا سایر اختلالات روانی شود. از اینرو، کودک باید همواره تحت نظر پزشک متخصص خود بوده و روند درمان خود را به طور دقیق پیگیری کند.

به طورکلی، مطالعات نشان داده است که در مقایسه با گذشته، اولین افسردگی در کودکان در سنین پایین‌تری رخ می‌دهد، همان‌طور که در بزرگسالان این امکان وجودد دارد که افسردگی در سنین بالاتر رخ بدهد. در اکثر موارد، افسردگی همزمان با سایر بیماری‌های جسمی رخ داده و از آنجایی‌که، افسردگی می‌تواند پیش از شروع سایر بیماری‌های جدی روانی رخ بدهد، تشخیص، درمان زودهنگام و نظارت دقیق بر آن بسیار مهم است.

به‌عنوان والدین کودک، گاهی ممکن است انکار ابتلای فرزندتان به افسردگی آسان‌تر از پذیرش آن باشد و به دلیل انگ‌های اجتماعی مرتبط با بیماری‌های روانی، از کمک گرفتن صرف‌نظر کنید. اما، بدانید که برای شما (به عنوان یک والد) بسیار مهم است که افسردگی را درک کرده و به اهمیت درمان پی ببرید تا فرزندتان بتواند در سلامت جسمی و روحی روند رشد خود را طی کند. همچنین، کسب اطلاعات درباره تاثیرات آتی افسردگی در نوجوانی و بزرگسالی فرزندتان از اهمیت بسزایی برخوردار است.