زینک یا روی چیست؟

روی (Zinc) چیست؟

روی یا زینک (سولفات روی) یک ماده معدنی طبیعی و ضروری است. پس از آهن، روی دومین ماده معدنی فراوان در بدن به‌شمار می‌رود و مقدار آن حدود ۱٫۵ گرم در زنان و ۲٫۵ گرم در مردان است.

روی در تمام اندام‌ها، بافت‌ها و مایعات بدن وجود دارد. بیشترین تمرکز آن در سلول‌های کبد چرب، کلیه، لوزالمعده، غده پروستات، استخوان‌ها، دستگاه گوارش، خون، مینا و عاج دندان، چشم، پوست، مو و ناخن دیده می‌شود.

نقش‌های بیولوژیکی و فواید کلیدی زینک

• شرکت در عملکرد بیش از ۳۰۰ آنزیم‌ بدن
• حمایت از رشد و سلامت بافت‌ها
• برخورداری از خواص آنتی‌اکسیدانی قوی

اهمیت زینک برای تقویت سیستم ایمنی بدن

زینک (روی) یکی از مهم‌ترین ریزمغذی‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی است؛ به‌گونه‌ای که رشد و عملکرد سلول‌های ایمنی—از نوتروفیل تا لنفوسیت—بدون مقدار کافی آن مختل می‌شود. کمبود زینک نه‌تنها قدرت دفاعی بدن را کاهش می‌دهد، بلکه خطر ابتلا به سرماخوردگی، آنفلوآنزا و عفونت‌های باکتریایی و ویروسی را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که مکمل‌های حاوی زینک به‌ویژه در دوران بیماری یا عفونت می‌توانند پاسخ ایمنی را تقویت و مدت بیماری را کوتاه کنند. افزون بر این، زینک در کنار آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین C و سلنیوم، به مبارزه با رادیکال‌های آزاد و حفظ سلامت عمومی کمک کرده و از ریزش مو و مشکلات پوستی ناشی از ضعف سیستم ایمنی پیشگیری می‌کند. برای بهره‌مندی از این مزایا، مصرف روزانه روی از طریق منابع غذایی غنی (گوشت قرمز، حبوبات، مغزها) یا مکمل زینک تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.

موارد مصرف زینک

زینک (روی) یک ماده معدنی ضروری با کاربردهای گسترده است. مهم‌ترین موارد مصرف و فواید آن عبارت‌اند از:

• تقویت سیستم ایمنی: زینک برای تکامل و عملکرد سلول‌های دفاعی بدن حیاتی است؛ کمبود آن موجب تضعیف ایمنی و افزایش خطر عفونت، سرماخوردگی و آنفلوآنزا می‌شود.
• التیام و ترمیم زخم:  این عنصر در تمام مراحل ترمیم زخم نقش فعال دارد و به بازسازی سریع‌تر پوست کمک می‌کند.
• سلامت پوست، مو و ناخن:
  • ریزش مو: روی در رشد و بازسازی فولیکول مو مؤثر است و کمبودش از علل مهم ریزش مو به‌شمار می‌رود.
  • آکنه و لک‌های پوستی: مکمل یا مصرف موضعی زینک می‌تواند شدت آکنه و لک‌های صورت را کاهش دهد.
  • مشکلات پوستی دیگر: کمبود روی با ضایعات پوستی، پوسته‌پوسته شدن و زگیل مرتبط است.
• رشد و نمو کودکان و نوجوانان: روی برای رشد قدی و وزنی و تکامل بافتی ضروری است و کمبود آن موجب عقب‌افتادگی رشد می‌شود.
• عملکرد شناختی و سلامت سیستم عصبی: این ماده در عملکرد مغز، حافظه و خلق‌وخو دخیل است و به‌عنوان درمان کمکی در ADHD و مشکلات خلقی بررسی شده است.
• سلامت چشم و پیشگیری از زوال بینایی: مصرف زینک همراه با آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به کند شدن پیشرفت تباهی لکه زرد وابسته به سن کمک کند و از شب‌کوری جلوگیری نماید.
• سلامت سیستم تولید مثل و باروری:
  • مردان: روی در تولید تستوسترون، بلوغ اسپرم و تحرک آن اثر دارد؛ کمبودش با ناباروری مرتبط است.
  • زنان: این ماده در تخمک‌گذاری، تنظیم هورمون‌ها و کاهش درد قاعدگی نقش دارد و در بارداری و شیردهی نیاز به آن افزایش می‌یابد.
• کاهش طول و شدت سرماخوردگی و عفونت‌های تنفسی: مصرف زینک بلافاصله پس از شروع علائم می‌تواند دوره بیماری را کوتاه کند.
• کاهش شدت و مدت اسهال (به‌ویژه در کودکان): مکمل زینک در برنامه درمان اسهال کودکان با کمبود روی گنجانده می‌شود.
• سلامت متابولیک و کنترل قند خون: زینک در متابولیسم گلوکز، بهبود مقاومت به انسولین و کنترل دیابت (از جمله دیابت بارداری) نقش دارد.
• سلامت قلب و عروق: این عنصر می‌تواند در کاهش تری‌گلیسیرید، کلسترول LDL و فشار خون مؤثر باشد.
• سلامت استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان: روی در تشکیل و استحکام بافت استخوانی مشارکت دارد.
• ورزش و بدن‌سازی: مکمل زینک به رشد عضلات و تنظیم هورمون‌های آنابولیک کمک می‌کند.
• بیماری‌های کلیوی: بیماران همودیالیزی اغلب به مکمل زینک برای جبران کمبود نیاز دارند.
• پیشگیری و حمایت در برابر برخی سرطان‌ها: خواص آنتی‌اکسیدانی زینک از DNA در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند.
• کاربردهای بالینی و سایر موارد:
• کاهش شدت موکوزیت دهانی در شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
• کمک به کاهش خستگی در سالمندان
• مدیریت زردی نوزادی
• درمان کمکی بیماری ویلسون
• بررسی اثربخشی در لوپوس، گلیوبلاستوما، وزوز گوش، التهاب ملتحمه بهاری، آستنوپی، چاقی، کبد چرب و پیشگیری از تشنج تب‌دار کودکان

فواید زینک برای پوست، مو و ناخن

زینک (روی) یک ریز‌مغذی حیاتی است که با تمرکز بالا در پوست، مو و ناخن حضور دارد و رشد و ترمیم این بافت‌ها را تنظیم می‌کند. در ادامه، مهم‌ترین مزایا و نکات کلیدی را به‌صورت بولت‌آورده‌ایم تا مطالعه و اجرا برای تیم تولید محتوا و خوانندگان ساده‌تر شود.

علائم کمبود زینک در پوست، مو و ناخن

کمبود زینک (روی) یکی از عوامل مؤثر در بروز مشکلات پوستی، ضعف در رشد و سلامت موها و شکنندگی ناخن‌هاست. این ماده معدنی نقش مهمی در ترمیم بافت‌ها، عملکرد سیستم ایمنی و سلامت سلول‌ها دارد. در ادامه، برخی از شایع‌ترین علائم کمبود زینک در پوست، مو و ناخن آورده شده است:

• ریزش و نازک‌شدن مو
• لکه‌های سفید و تغییر شکل ناخن
• ضایعات پوستی، خشکی یا پوسته‌پوسته‌شدن
• کندی ترمیم زخم و مستعدبودن به عفونت‌های پوستی
• شکنندگی و خطوط عرضی روی ناخن‌ها
• التهاب و ترک‌خوردگی گوشه لب‌ها
• خارش یا سوزش پوست بدون علت مشخص

در صورت مشاهده این علائم، بررسی سطح زینک خون و مشورت با پزشک برای تشخیص دقیق و تجویز مکمل یا تغییر رژیم غذایی توصیه می‌شود.

نحوه مصرف مکمل زینک

مصرف صحیح مکمل زینک برای جذب بهتر و پیشگیری از عوارض گوارشی اهمیت دارد. در ادامه نکات مهم مربوط به نحوه مصرف آن آورده شده است:

• زمان مصرف: بهترین زمان مصرف زینک معمولاً با معده نسبتاً خالی (حداقل ۱ ساعت قبل یا ۲ ساعت بعد از غذا) است، اما اگر باعث تهوع یا ناراحتی معده شود، می‌توان آن را همراه با غذا مصرف کرد.
• دوز معمول: دوز معمول برای بزرگسالان بین ۱۵ تا ۳۰ میلی‌گرم در روز است؛ مصرف طولانی‌مدت دوزهای بالا بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود.
• تداخل دارویی: زینک ممکن است با برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (تتراسایکلین‌ها، کینولون‌ها) یا مکمل‌های حاوی آهن و کلسیم تداخل داشته باشد. بین مصرف آن‌ها باید حداقل ۲ ساعت فاصله باشد.
• مدت مصرف: بسته به علت کمبود، مصرف زینک ممکن است چند هفته تا چند ماه ادامه یابد. پیگیری سطح زینک خون تحت نظر پزشک ضروری است.
• ترکیب با ویتامین C یا B6: گاهی مکمل‌های زینک با ویتامین‌های دیگر ترکیب می‌شوند تا جذب یا اثرگذاری آن بهتر شود.

در صورت داشتن بیماری زمینه‌ای یا مصرف داروهای خاص، قبل از مصرف مکمل زینک با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

نکات احتیاطی در مصرف قرص زینک

مصرف زینک اگرچه برای سلامت بدن ضروری است، اما استفاده‌ی نادرست از آن می‌تواند منجر به عوارض یا اختلال در جذب سایر مواد مغذی شود. در ادامه، مهم‌ترین نکات احتیاطی هنگام مصرف قرص زینک آورده شده است:

• عدم مصرف بیش از حد: مصرف بیش از ۴۰ میلی‌گرم زینک در روز (بدون تجویز پزشک) ممکن است منجر به مسمومیت، تهوع، استفراغ، درد شکم یا کاهش سطح ایمنی شود.
• اختلال در جذب مس: مصرف زیاد زینک در طولانی‌مدت می‌تواند جذب مس را کاهش داده و منجر به کم‌خونی یا ضعف سیستم عصبی شود.
• تداخل دارویی: زینک با برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (تتراسایکلین‌ها، کینولون‌ها)، داروهای ادرارآور و مکمل‌های آهن یا کلسیم تداخل دارد؛ بین مصرف آن‌ها باید فاصله زمانی رعایت شود.
•  مصرف در بارداری و شیردهی: مصرف زینک در این دوران باید حتماً زیر نظر پزشک انجام شود؛ چراکه نیاز روزانه متفاوت است و مصرف خودسرانه ممکن است آسیب‌زا باشد.
• ناراحتی گوارشی: برخی افراد پس از مصرف زینک دچار تهوع، دل‌درد یا طعم فلزی در دهان می‌شوند. در این صورت مصرف آن همراه غذا می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• دوری از مصرف همزمان با نوشیدنی‌های حاوی کافئین یا لبنیات: این مواد می‌توانند جذب زینک را کاهش دهند. بهتر است زینک با آب ساده مصرف شود.

در نهایت، مصرف مکمل زینک باید بر اساس نیاز بدن و تحت‌نظر پزشک یا متخصص تغذیه باشد تا هم از فواید آن بهره‌مند شوید و هم از عوارض احتمالی جلوگیری شود.

عوارض مصرف بیش از حد مکمل زینک

مصرف بلندمدت بیش از ‌حدود ۴۰ میلی‌گرم در روز ممکن است موجب مشکلات جدی زیر شود:

• کاهش جذب مس و آهن و در پی آن کم‌خونی
• مسمومیت با زینک همراه با درد شکم، ضعف عضلانی و تهوع مداوم
• ریزش مو و اختلال چرخه قاعدگی در خانم‌ها
• افت فشار خون یا آسیب کبدی در مصرف بسیار بالا

راهکارهای کاهش عوارض زینک

اگرچه زینک معمولاً در دوزهای مناسب به‌خوبی تحمل می‌شود، اما ممکن است در برخی افراد باعث عوارضی مانند تهوع، دل‌درد یا طعم فلزی در دهان شود. برای کاهش این عوارض، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:

• مصرف همراه غذا: اگر زینک باعث ناراحتی معده یا تهوع می‌شود، بهتر است آن را همراه با وعده غذایی سبک مصرف کنید (البته نه با لبنیات یا مواد حاوی آهن و کافئین).
• پرهیز از مصرف همزمان با مکمل‌های دیگر: مکمل‌هایی مانند آهن، کلسیم و منیزیم ممکن است با جذب زینک تداخل داشته باشند. حداقل ۲ ساعت بین مصرف آن‌ها فاصله بگذارید.
• رعایت دوز مناسب: از مصرف دوزهای بالا یا طولانی‌مدت بدون نظر پزشک خودداری کنید. دوز بیش از حد می‌تواند منجر به عوارض گوارشی، کاهش جذب مس و اختلالات ایمنی شود.
• استفاده از مکمل‌های زینک با پوشش معده‌ای (enteric-coated): برخی مکمل‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در روده باز می‌شوند و احتمال تحریک معده را کاهش می‌دهند.
• تقسیم دوز مصرفی در طول روز: در صورت نیاز به دوز بالاتر، می‌توان دوز را به دو وعده تقسیم کرد تا بهتر تحمل شود.
• نوشیدن آب کافی: همراه‌کردن قرص زینک با یک لیوان کامل آب می‌تواند احتمال تهوع یا تحریک گلو و مری را کاهش دهد.

در صورت ادامه‌دار بودن عوارض یا بروز علائم شدید، مصرف مکمل را متوقف کرده و با پزشک مشورت کنید.

عوامل کاهش‌دهنده جذب زینک

جذب زینک در بدن تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد و برخی مواد غذایی یا دارویی می‌توانند مانع جذب مناسب آن شوند. آگاهی از این عوامل و رعایت نکات مصرف، به بهبود اثربخشی مکمل زینک کمک می‌کند.

• کاهش اسید معده (به دلیل مصرف مهارکننده‌های اسید)
• مصرف هم‌زمان فیبر، کلسیم، منگنز، آهن یا تیمین
• مصرف بالای زینک در درازمدت → کاهش جذب مس و آهن

برای جذب بهتر، قرص زینک را با معده نیمه‌پر و حداقل ۳۰ دقیقه فاصله با مکمل‌های معدنی دیگر مصرف کنید.

نکته ایمنی: دوز معمول توصیه‌شده برای بزرگسالان حداکثر ۴۰ میلی‌گرم در روز است. مصرف بیشتر یا طولانی‌مدتِ بدون نظارت می‌تواند باعث کم‌خونی، مسمومیت یا اختلال قاعدگی شود. همیشه پیش از شروع، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت نمایید.