آمپول اکسی توسین

موارد و نحوه مصرف داروی اکسی توسین

اکسی توسین (Oxytocin) یک هورمون هیپوتالاموس و هیپوفیز است که برای القای زایمان، تقویت انقباضات رحمی و یا کنترل خونریزی بعد از زایمان و همچنین برای تحریک انقباضات رحمی در زنانی که سقط جنین ناقص یا تهدید به سقط جنین دارند استفاده می‌شود. البته ممکن است این دارو برای برخی موارد که در این راهنمای دارویی ذکر نشده نیز مصرف شود.

آمپول اکسی توسین به منظور تحریک انقباض در عضلات صاف رحمی استفاده می‌شود و واکنش به این دارو، به قابلیت تحریک در رحم بستگی دارد. این دارو بر روی بخش عضلانی رحم عملکردی انتخابی دارد و معمولا در پایان بارداری، در طول درد زایمان و بلافاصله بعد از زایمان استفاده می‌شود. این دارو باعث انقباض ریتیمیک رحم شده، تعداد انقباضات را افزایش می‌دهد و شدت انقباض عضلات رحم را افزایش می‌دهد. این دارو بر خلاف وازوپرسین فاقد تاثیرات قلبی عروقی مانند افزایش فشار خون می‌باشد.

نکته‌ی مهم: این دارو بیشتر برای مصارف درمانی می‌باشد تا القای انتخابی زایمان (القای زایمان در افراد باردار سالم به منظور سهولت در زایمان). در مورد فواید و مضرات استفاده از این دارو برای زایمان انتخابی اطلاعات کافی جود ندارد.

تزریق این آمپول برای القا یا بهبود انقباض رحم استفاده می‌شود که با تسریع زایمان رحمی، به سلامت مادر و نوزاد کمک می‌کند. در دوران پیش از زایمان، این دارو برای موارد زیر استفاده می‌شود:

• القای زایمان در بیماران مبتلا به مشکلات Rh، دیابت بارداری، فشار خون بالا (که زایمان بهترین گزینه برای مادر و جنین است) و پاره شدن غشا زودتر از موعد و نیاز به زایمان
• تحریک درد زایمان مانند شرایط اینرشیای رحم
• درمان کمکی در مدیریت سقط ناقص یا اجتناب ناپذیر

در خصوص مورد سوم، در ۳ ماه اول معمولا اولویت درمان با کورتاژ است، ولی در صورت سقط در سه ماهه‌ی دوم، معمولا تزریق این دارو به صورت تخلیه در رحم جوابگو است. البته ممکن است که در این موارد نیاز به سایر روش‌های درمانی نیز باشد.

در دوران پس از زایمان، تزریق این دارو برای ایجاد انقباض رحمی در طول فاز سوم زایمان و برای کنترل خونریزی پس از بارداری استفاده می‌شود.

تزریق این دارو به صورت وریدی یا عضلانی انجام می‌شود. این دارو علاوه بر اکسی توسین، حاوی ۵/۰ درصد کلروبوتانون آنهیدروس نیز می‌باشد و نیز ممکن است تا ۵/۱۲ درصد حاوی مواد نگهدارنده باشد و ممکن است برای تنظیم پی‌اچ، استیک اسید نیز به این دارو اضافه شده باشد. محلول تزریقی اکسیتوسین استریل، شفاف و بی‌رنگ است.

این دارو به صورت تزریق در عضله توسط یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی انجام می‌شود. در حین دریافت اکسی توسین، انقباضات و سایر علائم حیاتی شما به دقت تحت نظر خواهند بود و این امر به پزشک شما کمک خواهد کرد تا مدت زمان مورد نیاز مصرف این دارو برای شما را بهتر تشخیص دهد. همچنین به منظور بررسی اثر این دارو بر روی نوزاد، در طول زایمان، ضربان قلب کودک شما نیز با یک مانیتور قلب جنین بررسی می‌شود. همچنین میزان مصرف بستگی به واکنش رحم دارد. مقادیر مصرف این دارو عموما به صورت زیر است:

در صورت نیاز به القا یا تحریک درد بارداری، تزریق وریدی (روش چکه‌ای) تنها روش قابل قبول در مصرف برای القا یا تحریک درد باداری است. کنترل دقیق شدت جریان تزریق ضروری است. در استفاده‌ی ایمن از این دارو برای القا یا تحریک درد بارداری، استفاده از پمپ تزریق یا سایر دستگاه‌ها و نیز نظارت کافی بر شدت انقباض رحم و ضربان قلب جنین ضرورت دارد. در صورت تشدید زیاد انقباض رحمی، می‌توان تزریق را فورا قطع کرد و به این ترتیب تحریک عضلات رحم به سرعت رفع خواهد شد. باید یک محلول غیر اکسیتوسینی بصورت وریدی تزریق شود و به جز در موارد خاص باید از یک محلول الکترولیت فیزیولوژیک نیز استفاده کرد. به منظور تهیه‌ی محلول معمولی برای تزریق درون رگی، ۱ میلی‌لیتر (۱۰ واحد) از دارو را با ۱۰۰۰ میلی‌لیتر رقیق‌کننده غیرآبی مخلوط کنید، سپس محلول ترکیب شده را بچرخانید تا اطمینان حاصل کنید تمام ترکیب حاوی ۱۰ میلی‌واحد بر میلی‌لیتر از دارو است. همچنین به منظور حفظ دقت نرخ تزریق، محلول را با استفاده از پمپ تزریق ثابت یا سایر دستگاه‌های مشابه مصرف کنید. دوز اولیه نباید بیش از ۱ تا ۲ میلی‌واحد بر دقیقه باشد. می‌توان به تدریج دوز را به میزان ۱ تا ۲ میلی‌واحد بر دقیقه در هر تزریق افزایش داد تا وقتی که الگوی انقباض به شرایط نرمال زایمان برسد. ضربان قلب جنین، شدت عدم انقباض رحم و شدت، طول و تعداد انقباض باید تحت نظر باشند. در صورت بروز بیش‌فعالی رحم یا آسیب جنین، تزریق باید فورا متوقف شود و همچنین لازم است که وضعیت مادر و جنین توسط پزشک مسئول ارزیابی گردد.

برای کنترل خونریزی رحمی پس از زایمان؛ با روش تزریق وریدی (روش چکه‌ای)، برای کنترل خونریزی پس از زایمان، ۱۰ تا ۴۰ واحد اکسی توسین را می‌توان به ۱۰۰۰ میلی‌لیتر رقیق‌کننده غیر آبی اضافه کرد و با نرخ مناسب برای کنترل عدم انقباض رحم تزریق کرد. همچنین با روش تزریق عضلانی، پس از تخلیه‌ی جنین می‌توان ۱ میلی‌لیتر (۱۰ واحد) اکسی توسین تزریق کرد.

برای سقط ناقص یا غیر قابل اجتناب؛ تزریق وریدی با استفاده از ۵۰۰ میلی‌لیتر محلول نمکی فیزیولوژیک یا دکستروز ۵ درصد در محلول نمکی فیزیولوژیک با ۱۰ واحد اکسیتوسین با نرخ ۲۰ تا ۴۰ قطره/دقیقه انجام می‌شود. محصولات دارویی تزریقی باید از بابت وجود ذرات اضافی و تغییر رنگ مورد برررسی قرار گیرند.

تزریق این دارو در موارد زیر منع مصرف دارد:

• تنگی شدید ورودی لگن
• موقعیت نامناسب جنین که بدون تغییر موقعیت، زایمان ممکن نباشد
• در موقعیت‌های اورژانسی که برای مادر یا جنین بهتر است جراحی انجام شود
• مشکلات جنینی پیش از رسیدن وقت زایمان
• مصرف طولانی در اینرشیای رحمی یا مسمومیت خونی شدید
• انقباضات شدید رحمی
• حساسیت شدید به دارو
• لقا یا بهبود زایمان در مواردی که زایمان رحمی منع دارد (مانند مشکلات بند ناف، جفت یا عروق)

موارد احتیاطی در مصرف داروی اکسی توسین

پیش از آنکه مصرف این دارو را شروع کنید، در صورت داشتن سابقه‌ی حساسیت به این دارو یا هرگونه حساسیت دارویی یا خوراکی دیگر، پزشک را در جریان قرار دهید زیرا ممکن است برخی از مواد سازنده‌ی این دارو باعث واکنش آلرژیک یا برخی مشکلات دیگر شود، همچنین پزشک خود را در جریان سابقه‌ی درمانی و پزشکی خود، به‌ ویژه در مورد:

• عفونت شدید در رحم
• سابقه‌ی زایمان سخت به دلیل کوچک بودن سایز لگن
• تب خال ناحیه تناسلی
• سرطان دهانه‌ی رحم
• جراحی روی دهانه‌ی رحم یا رحم (از جمله سزارین قبلی)
• فشار خون بالا
• مشکلات قلبی

تمام افرادی که این دارو را تزریق می‌کنند باید تحت نظر مداوم متخصص باشند و اطلاعات کافی در مورد دارو و مشکلات احتمالی داشته باشند. همچنین یک پزشک متخصص در زمینه‌ی رسیدگی به مشکلات احتمالی باید در دسترس باشد.

در صورت مصرف صحیح این دارو، پس از تزریق باید انقباض رحمی مشابه درد زایمان طبیعی احساس شود، البته استفاده‌ی زیاده از حد این دارو می‌تواند برای مادر و همچنین جنین خطرناک باشد. در بیمارانی که به این دارو حساسیت شدید دارند، انقباضات شدید حتی در صورت مصرف صحیح و نظارت پزشکی کافی نیز ممکن است رخ دهد.

بجز موارد خاص، این دارو نباید در موارد زیر مصرف شود، البته به دلیل علل متعدد ایجاد کننده‌ی این موارد، تشخیص این «موارد خاص» بر عهده‌ی پزشک است. تصمیم در این زمینه تنها با سنجش فواید احتمالی این دارو در برابر احتمال عوارض نادر اما حاد این دارو مانند انقباض شدید یا اسپاسم کزازی باید انجام بشود:

• زایمان زودرس
• عدم تناسب سر به لگن مرزی
• جراحی عمده در رحم یا گرده رحم شامل سزارین
• اتساع شدید رحم
• چند قلو زایی عمده
• کارسینومای شدید گردنه رحم

موارد زیر در اثر تزریق این دارو برای القای درد بارداری و تقویت انقباض در فاز اول و دوم درد زایمان گزارش شده است:

• از دست رفتن جان مادر به دلیل فشار خون بالا
• خونریزی زیر عنکبوتیه
• پارگی رحم و مرگ جنین ناشی از عوامل مختلف

این دارو خاصیت ضد ادراری دارد که موجب افزایش بازجذب آب در کلیه می‌شود، بنابرین بخصوص در زمان تزریق ممتد این دارو و دریافت مایعات خوراکی باید درباره‌ی مسمومیت آبی نیز احتیاط کنید.

در مورد سرطان‌زایی، جهش‌زایی و اختلال در باروری هیچ مطالعه‌ی انسانی و حیوانی بر روی این دارو انجام نشده است و هیچ اطلاعاتی در مورد تاثیر آن بر باروری موجود نمی‌باشد.

هشدار: استفاده از اکسی توسین برای القا یا تحریک درد زایمان، تنها باید به صورت وریدی و با نظارت پزشکی کافی در بیمارستان انجام شود. 

عوارض جانبی داروی اکسی توسین (Oxytocin)

در صورت صلاحدید پزشک و تجویز این دارو برای شما، پزشک از مزایا و عوارض احتمالی این دارو برای شما مطلع است، البته اکثر افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی بخصوصی تجربه‌ نمی‌کنند، با این حال توصیه می‌شود در صورت مشاهده‌ی هرکدام از علائم درج شده در این قسمت، حتما پزشک را مطلع سازید.

عوارض جانبی متداول و شایع این دارو (در صورت تشدید یا ادامه داشتن، به پزشک مراجعه کنید):

• حالت تهوع یا استفراغ
• انقباضات شدیدتر یا مکرر (احتمال بروز این عارضه بالاست)

عوارض جانبی بعید ولی جدی (در صورت مشاهده، فورا به پزشک اطلاع دهید):

• ضربان قلب سریع، آهسته یا نامنظم
• خونریزی بیش از حد طولانی مدت، پس از زایمان
• سردرد شدید، تاری دید، تپش در گردن یا گوش
• گیجی، ضعف شدید، احساس عدم تعادل

به ندرت ممکن است این دارو باعث واکنش آلرژیک بسیار جدی شود، ولی توصیه می‌شود در صورت مشاهده‌ی هرکدام از علائم واکنش آلرژیک، فورا به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنید:

• بثورات پوستی
• خارش یا تورم (بخصوص در صورت، زبان یا گلو)
• سرگیجه‌ی شدید
• تنگی نفس

این دارو ممکن است عوارض جانبی بسیار جدی (و حتی کشنده‌) برای نوزاد تازه متولد شده به همراه داشته باشد مانند:

• ضربان قلب آهسته یا سایر ضربان قلب غیر طبیعی
• زردی (ظاهر زرد رنگ پوست نوزاد)
• تشنج
• مشکلات چشمی
• مشکلات تنفسی
• گرفتگی عضلانی

واکنش‌های شدید زیر در مادر گزارش شده‌است:

• آنافیلاکسی یا بیش‌دفاعی
• خونریزی پس از زایمان
• آریتمی قلبی
• آفیبروژنمی جنین
• تهوع
• استفراغ
• انقباضات بطنی
• هماتوم لگنی

مصرف بیش از حد یا حساسیت شدید به این دارو ممکن است موجب انقباض شدید رحم، اسپاسم، انقباض کزاری یا پارگی رحم شود.

در هنگام مصرف لازم است مراقب احتمال افزایش خونریزی و آفیبینوژنمی باشید.

در رابطه با تزریق آرام این دارو در طول بیش از ۲۴ ساعت، مسمومیت شدید آبی همراه با تشنج، کما و همچنین از دست رفتن مادر به دلیل مسمومیت آبی مرتبط با این دارو گزارش شده‌است.

واکنش‌های شدید زیر در جنین گزارش شده‌است:

• در صورت القای زایمان: کندتپشی، انقباضات بطنی و سایر انواع آریتمی، آسیب دائمی اعصاب مرکزی یا مغز، مرگ جنین
• در صورت استفاده از اکسی توسین توسط مادر: خونریزی شبکیه چشم در نوزاد، نمره‌ی اپگار پایین، یرقان نوزاد

با پزشک خود در مورد خطرات استفاده از این دارو صحبت کنید چون در بیشتر موارد، مزایای القای زایمان با این دارو بیشتر از خطرات آن برای نوزاد خواهدبود.

ممکن است این لیست، دربرگیرنده‌ی تمام عوارض جانبی احتمالی این دارو نباشد، پس توصیه می‌شود در صورت بروز هرگونه علائم یا عارضه‌ی جانبی دیگر نیز، به پزشک اطلاع دهید.

فراموشی و مصرف بیش از حد داروی اکسی توسین

از آنجایی که این دارو فقط در صورت نیاز تزریق می‌شود و برنامه مصرف بخصوصی ندارد، فراموشی مصرف نیز اتفاق نخواهد افتاد، ولی اگر این دارو تاثیر نداشت، حتما به پزشک خود اطلاع دهید.

همچنین از آنجایی که تزریق توسط یک ارائه دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی انجام خواهد شد، دوز تزریقی و علائم حیاتی شما تحت نظر خواهد بود تا از اوردوز با این دارو جلوگیری شود.

مسمومیت ناشی از تزریق این دارو مخصوصا به بیش‌فعالی رحم بستگی دارد که ممکن است ناشی از حساسیت شدید به این دارو باشد. انقباض بیش‌ از حد یا طولانی مدت یا عدم انقباض ناشی از ۱۵ تا ۲۰ میلی‌لیتر آب یا بیشتر در بین انقباض‌ها، می‌تواند موجب اختلال در درد زایمان، پارگی رحم، پارگی گردن رحم و واژن، خونریزی پس از زایمان، هیپوپرفیوژن جفتی-رحمی و انواع کندی قلب جنین، کمبود اکسیژن در جنین، هایپرکاپنی یا مرگ شود. مسمومیت آبی همراه با تشنج که در نتیجه‌ی اثر ضد ادراری ای دارو ایجاد می‌شود یک مشکل جدی است که در صورت مصرف دوز بالا (۴۰ تا ۵۰ میلی‌واحد بر دقیقه) برای مدت طولانی ممکن است رخ دهد، برای مدیریت این مشکل باید مصرف اکسی توسین فورا قطع شود و درمان علائم و درمان حمایتی انجام شود.

نکات مهم در مصرف اکسی توسین (Oxytocin)

در صورت استفاده از این دارو نکات زیر را رعایت کنید:

• این دارو برای بیماری فعلی شما تجویز شده‌است، لذا از مصرف آن برای سایر موارد یا توصیه به افراد یا اشتراک گذاری آن خودداری کنید.
• دستورالعمل های پزشک خود را در مورد هرگونه محدودیت در مصرف غذا، نوشیدنی یا فعالیت‌های فیزیکی جدی بگیرید.

نحوه نگهداری از داروی اکسی توسین (Oxytocin)

این دارو را در دمای اتاق (20 الی 25 درجه) و بدور از نور و رطوبت حرارت و خارج از محیط حمام نگهداری کنید و از یخ زندگی آن نیز جلوگیری کنید. تنها در صورتی که محلول شفاف و بسته‌بندی پلمپ است از آن استفاده کنید و تمامی مقادیر باقی‌مانده از دارو را پس از تزریق دور بریزید. همچنین تمامی داروها باید از دسترس کودکان و حیوانات خانگی دور نگهداری شوند.