متوترکسات خوراکی

متوترکسات (Methotrexate) با مکانیسم های مختلفی به درمان آرتریت روماتوئید، پسوریازیس ،کارسینوم پستان، سر و گردن، ریه، تومور تروفولاستیک، لوسمی لنفوستیک حاد، لوسمی مننژیال، لنفوم های غیر هوچکینب، میکوزفونگوئید و استئوسارکوما می پردازد. این دارو در اشکال آمپول، قرص و ویال و در دوزهای مختلفی تولید و عرضه می شود. از عوارض شایع این دارو می توان به حالت تهوع، استفراغ، درد معده، خواب آلودگی و سرگیجه اشاره کرد. تجویز این دارو در افراد دارای حساسیت های غذایی و دارویی و همچنین بیمارانی با سوابق بیماری هایی نظیر بیماری کبد، بیماری کلیوی، بیماری ریوی، مصرف الکل، سیستم ایمنی سرکوب شده، اختلالات سلول های خونی یا مغز استخوان، بیماری های معده یا روده، هرگونه عفونت فعال و کمبود اسید فولیک با احتیاط فراوان انجام می شود. تداخلات دارویی مهم این دارو عبارتنداز: آسیترتین، آسپاراژیناز، کلرامفنیکل، لفلونوماید، پنی سیلین ها، فنی توئین، پروبنسید، پروکاربازین، پیریمتامین، داروهای سولفا، تتراسایکلین ها و ...

موارد و نحوه مصرف متوترکسات

متوترکسات برای درمان سرطان خون و انواع خاصی از سرطان سینه، پوست، سر و گردن، ریه یا رحم استفاده می شود.

قبل از شروع مصرف قرص متوترکسات (Methotrexate) و هر بار که دوباره مصرف آنرا تجدید می کنید، بروشور اطلاعات بیمار ارائه شده توسط شرکت سازنده را بخوانید و اگر سوالی دارید، از پزشک یا داروخانه بپرسید. این دارو یک داروی قوی است و دوز و تعداد دفعات مصرف این دارو بر اساس وضعیت پزشکی و پاسخ بدن به درمان تعیین می شود. دوزها و اشکال مختلفی برای این دارو (به ویژه برای درمان سرطان) وجود دارد که مصرف نادرست آن ممکن است باعث عوارض جانبی جدی و به خطر افتادن جان انسان شود. لذا، دستورالعمل های پزشک خود را به دقت دنبال کرده و این دارو را طبق دستور پزشک از طریق خوراکی مصرف کنید.

برای درمان پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید، این دارو را طبق دستور پزشک و معمولاً یک بار در هفته، از طریق خوراکی مصرف کنید. ممکن است چندین ماه طول بکشد تا از مزایای کامل این دارو بهره مند شوید. اگر از شکل مایع این دارو استفاده می کنید، دوز را با استفاده از یک دستگاه اندازه گیری یا قاشق مخصوص اندازه گیری کنید و از قاشق خانگی استفاده نکنید زیرا ممکن است دوز مناسب را دریافت نکنید. دوز داروی خود را افزایش ندهید و از این دارو بیشتر یا طولانی تر از زمان تجویز شده استفاده نکنید. مصرف مقادیر بالای متوترکسات (Methotrexate) نه تنها وضعیت شما را  سریعتر بهبود نمی دهد، بلکه بر خطر عوارض جانبی می افزاید.

 از آنجاکه این دارو می تواند از طریق پوست و ریه ها جذب شود و ممکن است به جنین آسیب برساند، زنان باردار یا زنانی که ممکن است باردار شوند، نباید از این دارو استفاده کنند یا گرد و غبار قرص ها را تنفس کنند. در حین مصرف این دارو مایعات زیادی بنوشید، انجام این کار در دفع دارو به کلیه ها کمک می کند و از بروز برخی عوارض جانبی جلوگیری می کند.

موارد احتیاطی در مصرف متوترکسات

قبل از مصرف این دارو، در صورت حساسیت به آن یا ابتلا به هرگونه آلرژی غذایی یا دارویی به پزشک یا داروساز  اطلاع دهید. ممکن است فرمولاسیون این دارو حاوی مواد غیر فعالی باشد که باعث واکنش های آلرژیک یا مشکلات دیگر می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در  این زمینه با پزشک خود صحبت کنید.

قبل از استفاده از این دارو سابقه پزشکی خود را به ویژه در موارد زیر با پزشک یا داروساز درمیان بگذارید:

• بیماری کبد،
• بیماری کلیوی
•  بیماری ریوی (مانند فیبروز ریوی)
•  مصرف الکل
•  سیستم ایمنی سرکوب شده
•  اختلالات سلول های خونی یا مغز استخوان
•  بیماری های معده یا روده (مانند زخم معده، کولیت اولسراتیو)
•  هرگونه عفونت فعال (از جمله آبله مرغان یا مواجهه اخیر با آن)
• کمبود اسید فولیک.

این دارو می تواند احتمال ابتلا به عفونت ها را افزایش دهد یا عفونت های فعلی را بدتر کند، لذا از تماس با افراد مبتلا به عفونت های مسری (مانند آبله مرغان، سرخک، آنفولانزا) خودداری کنید و اگر در معرض عفونت قرار گرفته اید یا برای جزئیات بیشتر با پزشک خود مشورت کنید.

قبل از انجام هر گونه ایمن سازی یا واکسیناسیون به متخصص مراقبت های بهداشتی خود بگویید که از این دارو استفاده می کنید و از تماس با افرادی که اخیراً واکسن های زنده دریافت کرده اند (مانند واکسن آنفولانزا که از طریق بینی استنشاق می شود) خودداری کنید.برای کاهش احتمال بریدگی، کبودی یا جراحت، در مورد اشیاء تیز مانند تیغ و ناخن گیر احتیاط  کنید و از فعالیت هایی مانند ورزش های تماسی خودداری کنید.

این دارو می تواند باعث سرگیجه یا خواب آلودگی شود، الکل یا ماری جوانا (حشیش) نیز چنین اثری دارند. توصیه می شود بعد از مصرف این دارو از رانندگی یا انجام کارهایی که نیاز به هوشیاری دارند خودداری کرده و از مصرف نوشیدنی های الکلی و مواد مخدر بپرهیزید.

قبل از انجام هرگونه عمل جراحی، پزشک یا دندانپزشک خود را از تمام محصولات مصرفی خود (از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و محصولات گیاهی) مطلع نمائید.

این دارو ممکن است شما را نسبت به نور خورشید حساس تر کند، لذا زمان ماندن در آفتاب را محدود کنید، از اتاق های برنزه کننده و لامپ های آفتابی استفاده نکنید، هنگام بیرون رفتن از منزل از کرم ضد آفتاب استفاده کنید و لباس محافظ بپوشید. اگر دچار آفتاب سوختگی یا تاول و قرمزی پوست شدید فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

این دارو می تواند بر باروری مردان و زنان تأثیر بگذارد، برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه از پزشک خود سوال کنید.

عوارض جانبی متوترکسات (Methotrexate)

عوارض شایع این دارو عبارتنداز:

• حالت تهوع
•  استفراغ
•  درد معده
• خواب آلودگی
•  سرگیجه

همچنین ممکن است ریزش موی موقت رخ دهد، اما رشد طبیعی مو باید پس از پایان درمان بازگردد. اگر هر یک از این اثرات ماندگار یا بدتر شد، فوراً به پزشک اطلاع دهید و به یاد داشته باشید که پزشکتان پس از برسی تمام مزایا و معایب این دارو، آن را برای شما تجویز کرده است و بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می کنند عوارض جانبی جدی ندارند.

در صورت بروز عوارض جانبی جدی زیر فورا به پزشکتان اطلاع دهید:

• زخم های دهان
•  اسهال
• علائم کم خونی (مانند خستگی غیرعادی، رنگ پریدگی پوست)
•  علائم مشکلات کبدی (مانند تهوع یا استفراغ مزمن ، تیرگی پوست یا ادرار، درد معده یا شکم، زردی چشم یا پوست)
•  کبودی یا خونریزی آسان
•  مدفوع سیاه
•  بزرگ شدن غدد یا غدد لنفاوی
•  درد استخوان
•  درد غیرعادی و تغییر رنگ پوست
•  علائم مشکلات کلیوی (مانند تغییر مقدار ادرار)
•  سرفه خشک
•  ضعف عضلانی.

در صورت بروز عوارض جانبی بسیار جدی زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• ضعف در یک طرف بدن
•  سفتی گردن
• سردرد شدید
•  تغییرات بینایی
•  ضربان قلب نامنظم
•  تغییرات روانی یا خلقی
•  تشنج

این دارو می تواند توانایی شما در مبارزه با عفونت ها را کاهش داده و احتمال ابتلا به یک عفونت جدی و خطر آفرین برای جان انسان را افزایش دهد یا عفونت های موجود را بدتر کند. لذا در صورت بروز هر گونه علائم عفونت (مانند گلودرد مزمن، تب، لرز، سرفه) فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

واکنش آلرژیک بسیار جدی به این دارو نادر است. با این حال، در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله: بثورات پوستی، خارش یا تورم (مخصوصاً در صورت، زبان یا گلو)، سرگیجه شدید، مشکلات تنفسی، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

این مطلب تمام عوارض جانبی احتمالی این دارو را پوشش نمی دهد، لذا اگر متوجه اثرات دیگری شدید که در بالا ذکر نشده است، با پزشک یا داروساز خود تماس بگیرید.

فراموشی و مصرف بیش از حد متوترکسات

اگر یک نوبت از مصرف این دارو را فراموش کردید به محض یادآوری آنرا مصرف کنید. اما اگر زمان نوبت بعدی فرا رسیده، نوبت فراموش شده را نادیده بگیرید و مقدار نوبت بعدی را دو برابر نکنید.

اگر کسی با مصرف بیش از حد این دارو دچار بحران های پزشکی مانند غش، مشکل تنفسی و شرایط اورژانسی شد بلافاصله با مرکز 115 تماس بگیرید یا وی را به نزدیکترین مرکز درمانی انتقال دهید. علائم مصرف بیش از حد ممکن است شامل موارد زیر است:

• حالت تهوع
•  استفراغ شدید
•  مدفوع خونی

نکات مهم مصرف متوترکسات

مصرف این دارو را به دیگران پیشنهاد ندهید.

ممکن است به منظور نظارت بر پیشرفت درمان یا بررسی عوارض جانبی، نیاز به انجام تست‌های آزمایشگاهی و پزشکی (مانند شمارش کامل سلول‌های خون، آزمایش‌های عملکرد کبد و کلیه، آزمایش بارداری، اشعه ایکس قفسه سینه) به طور دوره‌ای وجود داشته باشد‌. برای اطلاع از جزئیات بیشتر با پزشک خود مشورت کنید.

شرایط نگهداری از متوترکسات (Methotrexate)

برندهای مختلف این دارو نیازهای نگهداری متفاوتی دارند، برای اطلاع از این دستورالعمل ها بسته محصول برند مصرفی خود را بررسی کنید یا از داروساز  بپرسید. تمام داروها را از کودکان و حیوانات خانگی دور نگه دارید.

فرم مایع این دارو را در یخچال یا در دمای اتاق نگهداری کنید، اما اگر در دمای اتاق نگهداری می کنید، باقیمانده دارو را پس از 60 روز دور بریزید.

هیچ دارویی را در فاضلاب تخلیه نکنید، اگر دوره مصرف داروی شما تمام شد و یا تاریخ مصرف آن به پایان رسید، باقیمانده دارو را به سطل زباله بیاندازید. برای کسب اطلاعات بیشتر با داروساز یا مرکز بازیافت شهرداری صحبت کنید.