کم خونی
تاریخ : 1401/06/30
- کم خونی چیست؟
- علائم
- تشخیص
- انواع کم خونی
- درمان
کم خونی چیست؟
کم خونی یکی از شایع‌ترین بیماری های خونی در جهان است که تقریباً 6٪ از جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. زنان، کودکان خردسال و افراد مبتلا به بیماریهای مزمن، بیشتر در معرض ابتلا به کم خونی هستند. موارد مهمی که باید در رابطه با کم خونی به خاطر بسپارید، عبارت‌اند از:
- اشکال خاصی از کم خونی علل ژنتیکی دارند. ابتلا به این بیماری‌ها، می‌توانند باعث بروز کم خونی در همان روزهای اول پس از تولد شوند.
- زنان در معرض خطر کم خونی فقر آهن، به دلیل از دست دادن خون در دوران قاعدگی و افزایش تقاضای خون در دوران بارداری قرار دارند.
- افراد مسن بیشتر در معرض خطر کم خونی هستند، زیرا احتمال ابتلا به بیماریهای کلیوی یا سایر بیماریهای مزمن در آن‌ها بیشتر است.
کم خونی، انواع و علل گوناگونی دارد، که هرکدام با روش خاصی درمان می‌شوند. برخی از اشکال کم خونی، مانند کم خونی خفیفی که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد، جای نگرانی چندانی ندارند. اما برخی دیگر از انواع کم خونی، ممکن است منعکس کننده ابتلا به یک بیماری جدی زمینه‌ای باشند.
علائم کم خونی
علائم کم خونی می‌تواند آنقدر خفیف باشد که شما حتی متوجه آن‌ها نشوید. علائم کم خونی اغلب با کاهش گلبول‌های قرمز خون از یک حد خاص بروز پیدا می‌کنند. بسته به علت کم خونی، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سرگیجه، سبکی سر، یا احساس اینکه در شرف غش هستید
- ضربان قلب سریع یا غیرعادی
- سردرد
- درد، از جمله در استخوان‌ها، قفسه سینه، شکم و مفاصل
- مشکلات رشد، در کودکان و نوجوانان
- تنگی نفس
- زردی و یا رنگ‌پریده شدن پوست
- سردی دست و پا
- سفید شدن ناخن ها
- خستگی یا ضعف
انواع و علل کم خونی
بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارد. داروبین با توجه به منابع مختلف این انواع گوناگون را به سه گروه تقسیم میکند:
- کم خونی ناشی از از دست دادن خون
- کم خونی ناشی از کاهش یا تولید ناقص گلبول‌های قرمز خون
- کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز خون
کم خونی ناشی از از دست دادن خون
خونریزی باعث از دست رفتن گلبول‌های قرمز خون می‌شود. خونریزی می‌تواند به آرامی در یک دوره زمانی طولانی اتفاق بیفتد و ممکن است حتی متوجه آن نشوید. علل خونریزی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات گوارشی مانند زخم معده، بواسیر، گاستریت (التهاب معده) و سرطان
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن، که می‌توانند باعث زخم و ورم معده شوند.
- قاعدگی، به‌خصوص قاعدگی شدید (یا پریود سنگین)، که در مواردی همراه با فیبروم رحمی است.
- پس از ضربه یا پس از جراحی
کم خونی ناشی از کاهش یا تولید گلبول‌های قرمز معیوب
در این نوع کم خونی، بدن نمی‌تواند گلبول قرمز تولید کند و یا گلبول‌های قرمز تولیدی بدن ناقص هستند. این مشکل می‌تواند به دلیل نقص در گلبول‌های قرمز و یا به دلیل کمبود ویتامین‌ها و موادمعدنی ضروری برای تشکیل گلبول‌های قرمز اتفاق بیفتد. موارد زیر، مثال‌هایی از عللی هستند، که می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را تحت تاثیر قرار دهند:
- مشکلات مغز استخوان و سلول‌های بنیادی
- کمبود آهن
- کم خونی داسی شکل
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین، به ویژه B12 یا فولات
مشکلات مغز استخوان و سلول‌های بنیادی
ممکن است بدن شما را از تولید گلبول‌های قرمز کافی باز دارند. گلبول‌های قرمز، از سلول‌های بنیادی موجود در مغز استخوان ایجاد می‌شوند. اگر سلول‌های بنیادی کافی وجود نداشته باشد، اگر این سلول‌ها درست کار نکنند و یا اگر با سلول‌های دیگری مانند سلول‌های سرطانی جایگزین شوند، ممکن است به کم خونی مبتلا شوید. کم خونی ناشی از مشکلات مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی شامل موارد زیر است:
کم خونی آپلاستیک
زمانی اتفاق می‌افتد، که سلول‌های بنیادی کافی در مغز استخوان وجود نداشته باشد و یا هیچ سلول بنیادی در مغز استخوان یافت نشود. علل ژنتیکی و آسیب به مغز استخوان در اثر مصرف داروها، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا عفونت، از علل کم خونی آپلاستیک است. بدخیمی‌هایی که معمولاً مغز استخوان را درگیر می‌کنند، عبارت‌اند از: مولتیپل میلوما و انواع لوسمی، که می‌توانند باعث کم خونی آپلاستیک شوند. گاهی اوقات، هیچ دلیل واضحی برای کم خونی آپلاستیک یافت نمی‌شود.
مسمومیت با سرب برای مغز استخوان خطرناک است و باعث می‌شود گلبول‌های قرمز کمتری در مغز استخوان تولید شود. مسمومیت با سرب ممکن است در اثر تماس شغلی با سرب و یا در اثر خوردن ذرات حاوی سرب توسط کودکان ایجاد شود. مصرف غذا در ظروف سفالی که لعاب خوبی ندارند، دیگر علت مسمومیت با سرب است.
تالاسمی
بدن نمی‌تواند هموگلوبین طبیعی و سالمی تولید کند (4 زنجیره به درستی تشکیل نشده‌اند). در تالاسمی اندازه گلبول‌های قرمز کوچک‌تر ازحد معمول است. تالاسمی یک بیماری ارثی و با علل ژنتیکی است و در مناطقی مانند: مدیترانه، آفریقا، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی بیشتر دیده می‌شود. تالاسمی می‌تواند خفیف یا بسیار شدید و تهدید کننده حیات باشد. شدیدترین نوع آن کم خونی کولی نام دارد.
کم خونی ناشی از فقر آهن
به دلیل کمبود ذخایر آهن معدنی اتفاق می‌افتد. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین (بخشی از گلبول قرمز که اکسیژن را حمل میکند) به آهن نیاز دارد. کم خونی فقر آهن می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- کمبود آهن در رژیم غذایی، به‌ویژه در نوزادان، کودکان، نوجوانان و گیاهخواران
- برخی داروها، غذاها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار
- مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون، یا حذف جراحی بخشی از معده یا روده
- اهدای خون زیاد
- تمرینات استقامتی
- بارداری و شیردهی
- پریود
- یک علت شایع، خونریزی آهسته مزمن است که معمولاً از یک منبع گوارشی ناشی می‌شود.
کم خونی داسی شکل
اختلالی است که در ایالات متحده، عمدتاً آمریکایی‌های آفریقایی تبار و آمریکایی‌های اسپانیایی تبار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گلبول‌های قرمز خون که معمولاً گرد هستند، به دلیل مشکلی ژنتیکی، هلالی شکل می‌شوند. کم خونی زمانی ایجاد می‌شود که گلبول‌های قرمز خون به سرعت تجزیه می‌شوند، در اثر این اتفاق، اکسیژن کافی به سلول‌ها نمی‌رسد. گلبول‌های قرمز هلالی ممکن است در رگ‌های ریز بدن گیر کرده و باعث درد شوند.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین
در اثر کمبود ویتامین B12 و فولات ایجاد می‌شود. برای ساخت گلبول‌های قرمز به این دو ویتامین نیاز است. این نوع کم خونی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- رژیم غذایی نامناسب: کسانی که گوشت کافی مصرف نمی‌کنند، در خطر کمبود ویتامین B12 قرار دارند. مصرف کم سبزیجات، یا پختن زیاد سبزیجات هم با کمبود فولات مرتبط است.
- کم خونی مگالوبلاستیک: این نوع کم خونی در اثر عدم مصرف مقادیر کافی فولات، ویتامین B12 یا هردو این موارد ایجاد می‌شود.
- آنمی پرنیشز: این نوع کم خونی دراثر عدم جذب ویتامین B12 ایجاد می‌شود.
از دیگر علل کمبود ویتامین‌ها، می‌توان به مصرف برخی داروها، سوء مصرف الکل و بیماریهای روده‌ای مانند اسپرو استوایی اشاره کرد.
التهاب طولانی مدت ناشی از بیماریهای مزمن هم می‌تواند باعث کم خونی شود. پروتئین‌های التهابی به روش‌های مختلف، تولید گلبول‌های قرمز توسط مغز استخوان را کند می‌کنند. شرایطی که باعث این نوع کم خونی می‌شوند، عبارت‌اند از:
- بیماری کلیوی پیشرفته
- کم کاری تیروئید
- سن بالا
- بیماریهای مزمن، مانند سرطان، عفونت، لوپوس، دیابت و آرتریت روماتوئید
کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز خون
وقتی گلبول‌های قرمز شکننده هستند، نمی‌توانند استرس ناشی از گردش در عروق را تحمل کنند، در نتیجه ممکن است بترکند و کم خونی همولیتیک ایجاد شود. این عارضه در مواردی مادرزادی است و گاهی اوقات هم هیچ علتی برای آن پیدا نمی‌شود. علل شایع کم خونی همولیتیک عبارت است از:
- حمله سیستم ایمنی به گلبول‌های قرمز، بیشتر در زمینه بیماری‌هایی مانند لوپوس. این مشکل ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، حتی یک نوزاد در رحم مادر یا نوزاد تازه متولد شده هم ممکن است دچار این مشکل شود. در این موارد به این بیماری، کم خونی همولیتیک نوزدان می‌گویند.
- بیماریهای ارثی و ژنتیکی، مانند کم خونی داسی شکل، تالاسمی، و پورپورای ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک (TTP)
- بزرگ شدن طحال. بزرگ شدن طحال در موارد نادر می‌تواند گلبول‌های قرمز خون را به دام بیاندازد و آن‌ها را نابود کند.
- هر چیزی که به بدن شما فشار وارد میکند، مانند عفونت‌ها، داروها، سم مار یا عنکبوت، یا برخی غذاها
- سموم ناشی از بیماری پیشرفته کبدی یا کلیوی
پیوند عروقی، دریچه‌های مصنوعی قلب، تومورها، سوختگی‌های شدید، قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی، فشار خون شدید، و اختلالات لخته شدن خون، از دیگر علل احتمالی کم خونی هستند.
تشخیص کم خونی
آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC)، تعداد گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و سایر اجزای خون را اندازه می‌گیرد. پزشک در مورد سابقه خانوادگی و سابقه پزشکی شما بعد از CBC سوال خواهد کرد. پزشک احتمالا در مرحله بعد، آزمایشات بیشتری را درخواست خواهد کرد:
- اسمیر خون، برای شمارش تعداد گلبول‌های سفید، بررسی شکل گلبول‌های قرمز خون و جستجوی سلول‌های غیرعادی
- شمارش رتیکولوسیت‌ها برای بررسی گلبول‌های قرمز نابالغ
درمان کم خونی
روش درمان به نوع کم خونی بستگی دارد. دلایل زیادی برای کم خونی وجود درد، که هرکدام درمان خاص خود را دارند:
- اگر کم خونی آپلاستیک دارید، ممکن است به دارو، تزریق خون (که در آن از فرد دیگری خون می‌گیرید)، یا پیوند مغز استخوان (دریافت سلول‌های بنیادی از یک اهداکننده سازگار) نیاز داشته باشید.
- اگر کم خونی همولیتیک دارید، ممکن است به دارویی نیاز داشته باشید که سیستم ایمنی شما را مهار کند. ممکن است پزشک شما را به یک متخصص عروق ارجاع دهد.
- اگر کم خونی ناشی از از دست دادن خون باشد، ممکن است برای یافتن منبع و رفع خونریزی، نیاز به جراحی وجود داشته باشد. اگر کم خونی فقر آهن دارید، احتمالاً باید مکمل آهن مصرف کنید و رژیم غذایی خود را تغییر دهید.
- درمان کم خونی داسی شکل شامل مصرف مسکن‌ها، مکمل‌های اسید فولیک، آنتی‌بیوتیک درمانی متناوب و درصورت نیاز، اکسیژن درمانی است. دارویی به نام هیدروکسی اوره اغلب برای کاهش درد در این بیماران تجویز می‌شود. دارویی به نام وکسلاتور ، می‌تواند به گلبول‌های قرمز خون کمک کند تا شکل مناسب خود را حفظ کنند. Crizanlizumab-tmca می‌تواند سلول‌های خونی را از چسبیدن بهم و مسدود کردن عروق بازدارد. پودر خوراکی ال-گلوتامین می‌تواند نیاز بیماران برای مراجعه به بیمارستان در اثر درد شدید را کمتر کرده و همچنین از وضعیتی به نام سندرم حاد قفسه سینه پیشگیری کند.
- در موارد کمبود ویتامین، مکمل مناسب تجویز می‌شود.
- تالاسمی معمولاً نیازی به درمان ندارد، اما در موارد شدید، ممکن است تزریق خون، پیوند مغز استخوان یا جراحی نیاز باشد.